10 x 10 Hoor mij nou!

Weblogbericht | 15-05-2025 | Floortje Scheepers

Complexe zorgvragen

In Hoor mij nou! Samen begrijpen, Proberen, Reflecteren en Leren bij complexe zorgvragen beschrijven we een andere benadering van mensen met complexe zorgvragen. Wanneer zij in het ziekenhuis komen moet je een multidisciplinair hulpnetwerk samenstellen. In dit netwerk kun je dan in gesprek met de patiënt en stapsgewijs de zorgbehoeften ontrafelen. Om erna samen diverse acties uit te proberen en samen te kijken wat je beiden van de resultaten vindt. Waarna je de geleerde lessen toepast bij een volgende stap.

Dit advies ligt heel dicht bij dat waar ik in mijn dagelijkse werk als psychiater mee bezig ben. In de zorg, en ook breder in de samenleving, zijn we gewend om dingen heel lineair, simplistisch en reductionistisch op te lossen. Terwijl heel veel problemen complex zijn.

Verhaal van de patiënt

Een aantal jaren geleden stond ik op een congres met allemaal posters over genetica en imaging en fysiologie en ik dacht: ‘Ik zie de patiënt niet meer. Dit rijmt niet met de verhalen die ik hoor in de spreekkamer. Die verhalen zijn niet te reduceren tot genen of hersenstructuren.’ Het was echt een soort ‘kleren van de keizer’ gevoel.

Mijn eerste reactie was: ‘ik moet hier uit! Ik ga iets heel anders doen, buiten de zorg.’ Maar toen ben ik me gaan verdiepen in andere bronnen en breder gaan kijken. Je kunt op  heel veel manieren naar gezondheid en genezing kijken. Evidence based practices zijn niet altijd de oplossing. Ook het RVS-advies Zonder context geen bewijs dat in 2018 verscheen, dus voordat ik raadslid werd, heeft me daarin geholpen. Dat kwam op mijn pad en ik dacht: ‘hier staat het, ik ben niet gek.’ Als je iets vanuit complexiteit benadert, kun je veel minder stellig zijn, maar uiteindelijk brengt het je veel verder met de patiënt.

Rust, tijd en ruimte

Complexe problemen vragen om een soort coachende rol waarbij je aansluit en iets probeert. Daarna reflecteer je op de uitkomst en dan bepaal je pas je volgende stap. Je moet niet te ver van tevoren alles al vastleggen, want dan verlies je je flexibiliteit om te navigeren in die complexiteit.

Neem rust, tijd en ruimte voordat je gaat acteren. Als professionals hebben we een rugzak vol met kennis, richtlijnen, protocollen enzovoort. We zijn zo geneigd om die rugzak helemaal leeg te trekken voordat we hebben geluisterd naar die ander. En dan is de rugzak leeg. En zeggen we: ‘U bent therapie-resistent, nu moet u het zelf maar weer regelen.’ Maar als je eerst goed luistert, dan kan het soms zijn dat die rugzak helemaal niet open hoeft.

Balans en disbalans

Ik denk dat we over het algemeen veel te mechanistisch kijken naar ziekte en gezondheid. Alsof mensen machines zijn die we, als ze stuk gaan, moeten repareren. Kijk, een vliegtuig bouwen is ingewikkeld, maar als je genoeg expertise hebt dan kom je daar wel uit. Een levend wezen is complex en functioneert niet als een machine. Daarbij gaat het veel meer over balans en disbalans en dat wordt door allerlei factoren beïnvloed. Die factoren kunnen de balans verstoren of juist verbeteren. Er zit ook heel veel toeval bij. Heel veel context , waar je soms helemaal geen zicht op hebt. Het is best vaak een modderig proces.

Neem een voorbeeld aan de natuur. In ecosystemen zie je dat variatie en diversiteit heel goed is voor balans. Overal is beweging en alles is continu met elkaar in afstemming. Als dat te veel verstoord raakt, dan kan de hele boel gaan kantelen. Dat geldt ook voor ons lichaam. Als je alles op een bepaald moment zou meten aan ons, dan denk ik dat je in 99,9% van de gevallen ook bij gezonde mensen wel ergens een afwijkende waarde vindt, omdat we balanceren en dus nooit exact in het midden zitten. We zijn koorddansers. Als je uitgaat van een statische rigide norm voor gezondheid, dan blijf je vastzitten in dat mechanische maakbaarheidsdenken. En ga je repareren. En dat kost onnodig veel geld. Daar gaan we in ons recente advies over de keerzijden van de diagnose expansie - Iedereen bijna ziek - nader op in.

Niet alles is meetbaar

Medisch onderzoek was lang heel traditioneel, reductionistisch kwantitatief ingericht, bijvoorbeeld bij Randomized Controlled Trials (RCT’s). Meten - twee punten vergelijken - klaar. Maar als je uitkomsten van RCT's in de complexe praktijk gaat toepassen, blijken die interventies toch anders te werken en vaak voor een veel kleinere groep effectief te zijn.

Tegenwoordig zien we gelukkig steeds meer andere onderzoeksmethoden opkomen, zoals actiegericht onderzoek. De rol van de onderzoeker is daarin niet neutraal. Het feit dat jij onderzoek doet heeft invloed op het proces. Actieonderzoek heeft ook een cyclische benadering: invoegen in wat er gebeurt, een (kleine) interventie doen en dan reflecteren op wat je waarneemt.

Leren verbinden

Ik zou willen dat de zorg veel meer een onderdeel van de samenleving wordt. Dat je een sociaal maatschappelijk fundament hebt waardoor mensen gestimuleerd worden zo gezond mogelijk te leven, naar elkaar om te kijken en voor elkaar te zorgen. Zodat je eigenlijk heel veel absorptievermogen in de samenleving hebt.

En als er dan toch iets gebeurt waardoor je uitvalt, dat je dan niet gefixt wordt in een maakfabriek, maar dat de zorg naar jouw leefwereld toe komt om te kijken wat jij nodig hebt om weer in die samenleving verder te kunnen. Dat kunnen professionals zijn, maar dat kan ook door je informele netwerk te mobiliseren om dingen anders te doen of je te ondersteunen.

De essentie van goede zorg zit in contact maken met die andere mens. Goed luisteren naar die ander. Wie zit tegenover me? Wat is nou belangrijk voor die persoon? Dat gaat heel erg over verbinden. En daarnaast loslaten. Loslaten dat je alles denkt te kunnen oplossen. Ruimte creëren voor wat je niet weet. Rekening houden met het onverwachte, met toeval. En soms ook gelatenheid; even op je handen zitten.