Weblogbericht | 31-03-2025 | Godfried Bogaerts

Werken vanuit een breed gedragen missie

Als Raad zagen wij dat er op veel deelgebieden in de zorg vernieuwing was, maar dat het niet bij elkaar kwam. Dat die vernieuwingen niet het antwoord waren op de grote vraagstukken, zoals bijvoorbeeld vergrijzing, krapte op de arbeidsmarkt en passende zorg. Het ontbrak aan focus, gezamenlijkheid en doorzettingsvermogen bij het verspreiden van vernieuwing.

Wij wilden een hernieuwde innovatieaanpak, waarbij innovators, zorgprofessionals, zorgorganisaties en hun financiers - samen met burgers - gericht vanuit een maatschappelijk perspectief zouden gaan innoveren: werken vanuit breed gedragen missies, meer samenhang in innovatieprogramma’s, nieuwe verdienmodellen en een strategie voor het omgaan met verlies en weerstand.

Sociale innovatie

Je ziet dat innovatie in de zorg nog vaak erg technisch gedreven is. Van oudsher vooral op het medische domein, waar voortdurend nieuwe inzichten en behandelmethodes ontstaan, en in de omliggende (management-)processen. Voor sociale innovatie - anders werken - is minder aandacht. Terwijl hier vaak wel een belangrijk deel van de oplossing ligt voor de grote maatschappelijke opgaven. Dat zie ik ook in mijn dagelijkse werk. Met BeterDichtbij rollen we een digitale innovatie uit in de Nederlandse zorg. Niet om weer een nieuwe digitale technologie te introduceren, maar om te komen tot een andere manier van werken in de zorg.

Moonshot

Een missie gedreven aanpak werkt. In Mission Economics: A Moonshot Guide to Changing Capitalism beschrijft de Italiaans-Amerikaanse topeconoom Mariana Mazzucato hoe we de problemen van deze tijd met dezelfde moed en overtuiging zouden moeten aanpakken als de maanmissie. Dat de eerste mens op de maan liep, was een topprestatie van formaat, die mogelijk werd door een ongekende samenwerking tussen de publieke en private sector. Zulke topprestaties zijn ook nodig voor de maatschappelijke opgaven en uitdagingen in de zorgsector waarvoor we vandaag de dag staan.

Impact

VWS secretaris-generaal Marcelis Boereboom, aan wie wij het advies aanboden, herkende dat.

Het advies viel goed bij VWS. We hebben het bij vrijwel alle directies gepresenteerd en er was veel her- en erkenning. Dat blijkt ook uit de reactie op het advies die minister Kuipers op 15 december 2022 aan de kamer stuurde: ‘Met de uitwerking van de afspraken in IZA, WOZO, TAZ, het nog af te sluiten GALA en bijv. de Green Deal 3.0 [*], zullen de minister voor Langdurige Zorg en ik in lijn met het RVS-advies die verbinding breder en sterker gaan leggen. Want om de missies te realiseren moet er niet alleen veel worden ontwikkeld (R&D) maar moet er ook merkbare impact zijn in het dagelijks leven en in de (zorg) door goede implementatie en transformatie van bestaande zorgprocessen’.

Topsector Life Sciences & Health, één van de tien topsectoren in Nederland, gebruikte het advies als inspiratiebron bij het opstellen van de nieuwe Kennis- en Innovatieagenda Gezondheid en Zorg 2024-2027. Daarin is nu meer aandacht voor onder andere rijksbrede samenwerking en samenhang (bijvoorbeeld met de VWS-zorgakkoorden) en voor andere financieringsinstrumenten die maatschappelijke impact stimuleren.

Kleine veranderingen, veel effect

Wat dit advies ook benoemt is dat veel innovatiegeld gaat naar grote initiatieven en grote organisaties, terwijl juist de kleine innovaties ons veel brengen. Maar die vinden vaak minder makkelijk de weg naar het geld. We hebben in Nederland een systeem gecreëerd waar het gaat om grote gelden die je ook groot wilt wegzetten. Sociale innovaties lijken wat minder sexy, dan bijvoorbeeld een nieuwe immunotherapie, maar ze hebben wel effect. Als bijvoorbeeld het sociaal domein en huisartsen elkaar makkelijker weten te vinden, kan dit zorgen dat er minder druk komt op de reguliere zorg en mensen zelf weer sneller in hun kracht worden gezet. Kleine veranderingen met veel impact.

Is dit wel verantwoord?

Het advies staat nog steeds als een huis! Je ziet nu dat bij innovatie steeds vaker de vraag wordt gesteld: ‘helpt deze innovatie ons bij de grote uitdagingen in de zorg?’ Hierbij komt tevens ons advies ‘Is dit wel verantwoord’ in beeld. Want je moet ook kijken naar de negatieve bij-effecten van innovaties. De registratielast verlagen voor zorgverleners met spraakgestuurd rapporteren klinkt mooi. Maar durf dan ook kritisch te kijken of we niet teveel registreren. Voor je het weet ga je met inzet van AI nog meer vastleggen. Dat kan dan verderop in de keten of bij toezichthouders onbedoeld tot nog meer controlemechanismen gaan leiden (‘datahonger’), wat uiteindelijk dan weer niet bijdraagt aan effectiever werken en meer werkplezier voor zorgverleners.

Droom

Mijn droom is dat de ondertitel van het advies, ‘Tijd voor een maatschappelijk perspectief op zorginnovatie’ de normale manier van werken is geworden en voor iedereen helemaal vanzelfsprekend is als het gaat om innovatie in de zorg. We moeten proberen de focus bij innovatie in de zorg te verleggen van aanbod- naar vraaggestuurd. Vanuit een duidelijke, gezamenlijke richting, met oog voor de complexe aard van de maatschappelijke opgaven en vooral ook durf om systemen en financieringsstromen aan te passen.  

Als het je als overheid, verzekeraars en instanties lukt om ruimte te creëren voor innovatie - inclusief de mogelijkheid om fouten te maken - draagt dit bij aan het aantrekkelijk houden van de zorgsector voor mensen om in te werken. Maak ruimte om te blijven leren. Innovatie en vernieuwing zijn immers een continu proces. Durf hierbij ook te kijken naar verdienmodellen en financieringsstromen én heb oog  voor degenen die niet kunnen (of willen) innoveren en potentiële ‘verliezers’.  Op deze manier kan innovatie op een waardevolle manier echt gericht bijdragen aan de uitdagingen in de zorg.

* IZA - Integraal Zorgakkoord; WOZO -  Programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen; TAZ - Programma Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn; GALA - Gezond en Actief Leven Akkoorden;  Green Deal 3.0 - Green Deal Duurzame Zorg is een afspraak tussen de Rijksoverheid en andere partijen om activiteiten voor het realiseren van duurzame zorg uit te voeren. In Green Deal 3.0 staan niet alleen het klimaat, maar ook gezondheidsbevordering, scholing en circulair werken hoog op de agenda van duurzame zorg.