Blogreeks Anders verantwoorden: Lieke Oldenhof & Annemiek Stoopendaal

Weblogbericht | 15-01-2019 | Lieke Oldenhof

Uit de tentakels van de bureaucratische inktvis

Regeldruk is als een bureaucratische inktvis, zo stelt filosoof René Ten Bos (2015). Je kan er lastig grip op krijgen omdat regeldruk zo’n alomvattend en glibberig fenomeen is. Voor je weet zit je gevangen in de grijpgrage tentakels van de inktvis.

Recente pogingen om onnodige regels in de zorg af te schaffen, zijn moedige pogingen om de bureaucratische inktvis te temmen. Maar is dit genoeg? Uit recent onderzoek van Erasmus School of Health Policy and Management naar regeldruk (Van de Bovenkamp et al. 2017) blijkt van niet. Het gaat niet zozeer om regels afschaffen en minder verantwoorden, maar om echt anders verantwoorden en het maken van passende regels. Het goede nieuws is dat verschillende organisaties in de zorg dit nu al experimenterende wijze doen. Wat kunnen van deze organisaties leren?

Van regelreflex naar spiegelreflex

Persoonsgerichte zorg wordt pas mogelijk wanneer regels niet voor lief worden genomen, maar juist ter discussie staan en passend worden gemaakt aan de persoonlijke context van die patiënt of cliënt. We zien daarbij dat zorgmedewerkers niet zozeer zonder regels willen werken. Maar juist op zoek zijn naar passende regels die hen helpen om samen met de cliënt en familie te reflecteren op wat nu goede kwaliteit van zorg is. Dat kan zijn in de vorm van spiegelgesprekken of door het werken met de methode Beelden van Kwaliteit. Hierbij worden zorgverleners getraind de normale dagelijkse gang van zaken op een afdeling te observeren. Hun verhaal wordt besproken met een panel met stakeholders van binnen buiten de organisatie (cliëntenraad, raad van toezicht, verzekeraars, gemeenteraadsleden). Hun reflecties worden vervolgens besproken met het geobserveerde team, ook hun teamleider is daarbij aanwezig. Zo komt een dialoog op gang over wat nu eigenlijk goede persoonsgerichte zorg is, welke vorm dat krijgt en welke dilemma’s dat in het dagelijks leven met zich meebrengt.

Koester rebellen

Omarm personen die vastgeroeste normen ter discussie stellen en in staat zijn nieuwe micro-systemen te creëren voor goede zorg. Dit zijn personen die de grenzen van organisaties oprekken zonder zichzelf buiten de organisatie te plaatsen: ‘rocking the boat, while staying in it’.

Betrek verschillende niveaus bij het maken van passende regels

Tegelijkertijd is het te simpel om te stellen dat alleen eigenwijze individuen genoeg zijn. Omdat regels vaak doorwerken binnen en buiten de organisatie, is het nodig om de discussie over passende regels te voeren met verschillende niveaus, personen en organisaties. Dit gebeurt vaak nog niet. Zo horen we zorgmedewerkers zeggen dat regels zijn ‘bedacht op kantoor’ of ‘worden opgelegd’ door bijvoorbeeld de Inspectie. Dit toont de ontkoppeling aan tussen beleid en praktijk. Het weer verbinden van deze verschillende niveaus, ook wel recoupling genoemd, is cruciaal om iets te doen aan het probleem van regeldruk. Hierbij helpt de rode knop die sommige organisaties in gebruik hebben genomen. Soms loopt een zorgverlener tegen een absurde of onhandige regeling aan. Zij weet dan niet goed wie dit heeft bedacht of hoe het zou kunnen veranderen. Door op de virtuele knop te duwen, komt iemand uit het management naar haar toe om samen een oplossing te zoeken.

Maak verantwoording meer narratief en generatief

Sommige cijferregistraties blijven belangrijk, maar voor een wezenlijke discussie over kwaliteit zijn ze onvoldoende. Het is daarom belangrijk om verantwoording meer narratief (verhalend) en generatief (gericht op leren) te maken. Initiatieven zoals ‘Beelden van Kwaliteit’ ,maar ook de kwaliteitsrapporten die in de gehandicaptenzorg op een nieuwe manier worden geschreven, zijn hier een mooi voorbeeld van.

Bovenstaande inzichten tonen aan dat enkele zorgorganisaties al belangrijke stappen hebben gezet naar nieuwe experimentele sturingsvormen. Door hen is de bureaucratische inktvis is al een beetje getemd. Welke zorgorganisaties volgen?

Referenties

• H.M. van de Bovenkamp, A.M.V. Stoopendaal, M.E. van Bochove, H. Hoogendijk & R.A. Bal (2018). Persoonsgerichte zorg, regeldruk en regelruimte: van regelreflex naar spiegelreflex. Rotterdam: ESHPM
• R. ten Bos (2015). Bureaucratie is een inktvis. Amsterdam: Boom Uitgevers.

Over de auteurs

Lieke Oldenhof en Annemiek Stoopendaal zijn beiden universitair docent aan de Erasmus School of Health Policy & Management.

Alle blogs in de reeks Anders Verantwoorden