Weblogbericht | 13-10-2021 | Jet Bussemaker

Overgewicht de norm

In Nederland heeft 50% van de Nederlanders van 18 jaar en ouder overgewicht. 14% van hen heeft obesitas. Van de kinderen van 4 tot en met 17 jaar oud heeft 15% overgewicht. Zonder daar zelf veel aan te kunnen doen, groeien zij op met teveel gewicht. Bij ongewijzigd beleid heeft in 2040 naar verwachting 62% van de volwassenen overgewicht. In Nederland dreigt overgewicht zo de norm te worden. 

Bedreiging voor de gezondheid

Artsen waarschuwen al jaren voor de obesitas-epidemie als 1 van de grootste bedreigingen van onze gezondheid. Het zorgt voor een chronische ontsteking in het lichaam en het maakt mensen vatbaarder voor ziekten. Het is bovendien 1 van de duurste kostenposten binnen de gezondheidszorg. 

Meer dan kosten

Maar overgewicht is méér dan een gezondheidsrisico en een kostenpost. Het leidt ook tot mentale problemen, discriminatie, verlies van arbeidsproductiviteit en arbeidsongeschiktheid. Obesitas is meer dan een gezondheidskwestie, het is een grote sociale kwestie. Om tot een krachtige aanpak te komen, moeten we allereerst 2 veelvoorkomende denkfouten toelichten. 

Obesitas, een welvaartsziekte

Een eerste belangrijke misvatting is dat obesitas een welvaartsziekte is. Obesitas is echter eerder een gevolg van ondervoeding. Niet in de zin van te weinig eten, maar ondervoeding door gebrek aan gezonde voedingsstoffen. Goed en gezond voedsel is niet voor iedereen bereikbaar. Zo blijkt uit onderzoek dat in Haagse krachtwijken een kwart van de bewoners voedselonzeker is. Dit betekent dat er voor deze mensen onvoldoende fysieke en economische toegang bestaat tot voldoende en voedzaam eten. Mensen met een lagere sociaaleconomische positie zijn oververtegenwoordigd in de overgewicht statistieken. De aan die positie onderliggende, en meer fundamentele bestaansonzekerheid werkt chronische stress in de hand. Dit heeft tot gevolg dat de drang naar ongezond eten aangewakkerd wordt, terwijl je er minder weerstand tegen kunt bieden.

Obesitas, een individuele verantwoordelijkheid

Een tweede hardnekkige misvatting is dat gezond eten een individuele verantwoordelijkheid is, en dat overheidsingrijpen betuttelend zou zijn. Uit onderzoek blijkt dat we per dag wel 200 voedselkeuzes maken, waarvan 90% onbewust. Ongezond eten is gemakkelijker voorhanden, is goedkoper en voor ongezond eten wordt bovendien ook meer reclame gemaakt dan voor gezond eten. Talloze wetenschappers wijzen al jaren naar de veranderde voedselomgeving als 1 van de belangrijkste oorzaken van overgewicht. In Nederland zetten we kleine stappen op de weg naar een gezonde voedselomgeving. Maar dat is niet genoeg. Zo lang we blijven vasthouden aan beleid dat problemen niet bij de bron aanpakt, maar de verantwoordelijkheid grotendeels bij het individu neerlegt, kunnen we beter spreken van maatschappelijke verwaarlozing. Het perspectief van de individuele verantwoordelijkheid heeft bovendien ook gevolgen voor hoe de samenleving aankijkt tegen obesitas. Mensen met obesitas worden als zwak en incompetent gezien en zouden een gebrek aan zelfdiscipline hebben. Deze vorm van discriminatie, gewichtsdiscriminatie, is diepgeworteld in de samenleving en heeft vergaande gevolgen voor mensen met obesitas. 

Maatschappelijke verantwoordelijkheid

Het is dus hoog tijd om het gezondheidsbeleid anders in te richten. Dat begint met het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid door de overheid. De in het Verenigd Koninkrijk ingevoerde suikertaks op frisdrank leidde binnen 1 jaar tot verminderde suikerinname. Zonder dat dit negatief effect had op de frisdrankmarkt. Kortom, waar blijft die suikertaks in Nederland?

Preventie

Daarnaast moeten we meer aandacht besteden aan de onderliggende problematiek van obesitas. Pak bestaansonzekerheid aan, en voer collectieve vormen van preventie in. Zo kunnen we gemeenten meer juridische instrumenten geven om gebiedsgericht fastfoodketens te weren. Daarbij kan via prijsregulering gezond voedsel goedkoper worden. Tevens kunnen burgers gebruikmaken van instrumenten zoals de Nutriscore, waarbij in 1 oogopslag duidelijk wordt hoe gezond een product is. 

Anders gaan denken

Maar het belangrijkste is dat we anders gaan denken. We moeten beseffen dat de overheid niet alleen onze individuele vrijheid moet beschermen, maar dat we met elkaar ook het sociaal grondrecht zijn overeengekomen waarin de overheid maatregelen neemt ter bevordering van de volksgezondheid. We moeten beseffen dat obesitas een nieuwe sociale kwestie is, en dat het uitblijven van een collectieve aanpak, gericht op preventie, een vorm van maatschappelijke verwaarlozing is.