Machtige Mensbeelden

Traditiegetrouw brengt de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) in december een eindejaarspublicatie uit. In 2021 staan we in het essay Machtige mensbeelden stil, daar waar mensbeelden een grote rol kunnen spelen: bij politieke en beleidsmatige keuzes in de Nederlandse verzorgingsstaat. Zo is de bijstand als vangnet tegen armoede tot stand gekomen, voortgekomen uit de politieke overtuiging dat het hebben van een bestaansminimum niet langer op liefdadigheid gebaseerd mocht zijn. Of een recenter voorbeeld: politieke keuzes over het voorzieningenaanbod in de zorg voor ouderen gaan uit van de aanname dat zo lang mogelijk thuis blijven wonen een waardig bestaan ten goede komt.

Download 'Machtige Mensbeelden'

PDF document | 25 pagina's | 3,1 MB

Essay | 13-12-2021

Aannames

Politieke en beleidsmatige keuzes worden dus mede bepaald door de verwachtingen die de overheid van burgers heeft, maar ook andersom. Bijvoorbeeld of de overheid burgers wantrouwt of vertrouwt, dat ze rekent op zelfredzaamheid of juist uitgaat van hulpbehoevendheid. De gevolgen van deze politieke en beleidsmatige aannames over het gedrag van burgers zijn verstrekkend. Eenmaal vastgelegd in wet- en regelgeving verstarren mensbeelden in de bureaucratische logica van onze verzorgingsstaat. Wat begint als een opvatting over het leven en het gedrag van burgers, verwordt tot een algemeen geldende standaard waarvan nog maar moeilijk af te wijken is. Kritische debatten, bijvoorbeeld over mogelijk frauderende burgers, hebben in de afgelopen jaren een grote invloed gehad op hoe burgers worden benaderd door de overheid. Maar het vraagstuk van Machtige mensbeelden speelt breder.

Reflectie

De RVS wil met dit essay aanzetten tot reflectie. Deze reflectie is een onmisbaar onderdeel van het alom geroemde streven naar ‘meer menselijke maat’ in de Nederlandse verzorgingsstaat. Dit begint bij het vaker en bewuster stilstaan bij de normatieve grondslagen van politieke en beleidsmatige keuzes. Om deze ambitie serieus te kunnen nemen, mag het aan een kritische blik op de impliciete en expliciete aannames over het leven en het gedrag van burgers in politiek en beleid niet ontbreken. Zo moet meer manoeuvreerruimte voor politici en beleidsmakers mogelijk worden gemaakt om telkens voorbij wetten en regels naar mensen te kijken. Hierdoor ontstaat er ruimte voor tegenmacht, die in de praktijk nodig is om van een dominant mensbeeld af te wijken.