Tien jaar Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. In dat kader belichten alle tien raadsleden een advies dat hen raakt. Erik Dannenberg sluit de rij en blikt terug op het advies Herstel begint met een huis dat de (RVS) uitbracht in 2020.
Herstel begint met een huis
Dakloosheid is een extreme vorm van sociale uitsluiting en berokkent mens en maatschappij schade. Voor een structureel andere aanpak van dakloosheid ziet de Raad wonen als het startpunt van herstel. Vanuit een plek om te wonen volgt een persoonsgerichte aanpak van problemen op andere levensgebieden. Dit is een principiële verschuiving van het achteraf oplossen van dakloosheid naar het voorkomen dat mensen dakloos worden. Het recht op huisvesting biedt hiervoor het grondwettelijk en mensenrechtelijk kader.
‘In de tijd van publicatie en mede door dit advies kwam er een kanteling in het denken van dakloosheid van een zorgprobleem - belegd bij het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) - naar een huisvestingsvraagstuk. Waarom hebben we het eigenlijk over daklozen en niet over urgent woningzoekenden? En waarom krijgen mensen die huurschuld hebben een woonsanctie voor een financieel probleem?
Uit het hart gegrepen
Het was mijn eerste advies bij de RVS en ik viel met mijn neus in de boter. Het was een spoedaanvraag van het Ministerie van VWS: net voor de coronatijd. Binnen een mum van tijd organiseerden we een bijeenkomst met ‘the whole system in the room’. Deze aanpak zorgde ervoor dat na de aanbieding veel partijen de aanbevelingen omarmden en ermee aan de slag gingen.
Ik heb twintig jaar in de crisisopvang, verslavingszorg, en maatschappelijke opvang gewerkt. Dus het zat heel erg dicht mijn persoonlijke ontwikkeling en mijn passie. Ook in mijn wethoudersjaren ben ik zeer intensief bij deze problematiek betrokken geweest met het realiseren van allerlei voorzieningen in de stad. En later als voorzitter van de commissie Toekomst beschermd wonen voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.
In mijn jonge jaren als hulpverlener was ik primair bezig met mensen direct helpen, later in mijn loopbaan zag ik meer de patronen en wat voor mechanismen er achter dakloosheid zitten.
De link met volksgezondheid
Bij dakloosheid zijn er altijd minstens drie grote problemen: je bent je huis kwijt, je hebt geen geld en je sociale netwerk is kapot. Dakloosheid is vaak het dieptepunt van een proces dat dan al heel lang gaande is. Centrifugale krachten slingeren je naar de marge van de samenleving. In ons land is hulp zo ongelofelijk versnipperd dat je soms pas wordt geholpen als je onder een viaduct ligt. In het advies redeneren we daarom vanuit grondrechten en het recht op huisvesting om dat om te draaien.
Staatssecretaris Blokhuis had een buitengewoon gewillig oor voor dit advies. We presenteerden het advies midden in coronatijd: tijdens een online aanbieding, op een memorystick in de vorm van een sleutel. Het Ministerie van VWS heeft flink extra geld beschikbaar gesteld. Ook in de hele volkshuisvestingswereld was er veel aandacht voor. Nu wordt er bij sociale huisvesting bijna nooit meer iemand uit huis geplaatst vanwege schulden. Het advies gaf een megafoon aan een groep die anders moeilijk gehoord wordt. Later kwam ook nog het Nationaal Actieplan Dakloosheid 2030.
Te kleine aanpak voor grote problematiek
Als RVS benadrukken we steeds weer dat dit soort thema’s heel erg verweven zijn met volksgezondheid en dat we te hoge verwachtingen hebben van het zelfredzaamheidsprincipe. In het advies Van schuld naar schone lei, dat we in 2022 aanboden aan Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen Carola Schouten, lieten we bijvoorbeeld zien hoe stress en schulden verbonden zijn en een enorme druk zetten op de gezondheidszorg. Dat is het mooie van de RVS, dat we dat soort thema’s op de kaart zetten.
Maar wat er gebeurt is te klein in relatie tot de omvang van de problematiek. Nu doet het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening niks aparts voor deze groep, omdat er een algemeen huisvestingsprobleem is. Toch moet er voor mensen die feitelijk dakloos zijn, wel meer gebeuren dan voor mensen die al lang op een wachtlijst staan. We zouden heel veel kunnen als we willen. Ik mis de ambitie bij ministeries om grootschalig onderdak te regelen. Desnoods tijdelijk en desnoods met noodwetgeving. Wat zouden we doen als er een massale dijkdoorbraak zou zijn en duizenden mensen zouden dakloos raken?
De Rijksoverheid zou hier echt meer kunnen doen. Ik mis extra maatschappelijke kracht om het op te lossen. Het vraagt om passievolle mensen die regels minder belangrijk maken dan mensen. En een steunend stelsel is nodig, zodat gemeenten, corporaties en hulpverlenende instanties gesteund worden bij extra acties.’
Iedereen een voordeursleutel
Ik gun mensen hoop en perspectief en een weg uit de ellende. Dat is mijn drive. Eigenlijk is dat dus de bloeibenadering zoals we die hebben laten zien in het advies Van overleven naar bloeien over het voorkomen en verminderen van bestaansonzekerheid. Maar we doen als maatschappij vaak het omgekeerde. Je mag in de nachtopvang als het vriest buiten, maar dat is overleven.
Mijn droom is dat we over tien jaar het goede voorbeeld van Finland hebben gevolgd en iedereen recht heeft op privacy, een eigen plek, een voordeursleutel. Als het een recht is dan moet de overheid dat ook gaan regelen.