Tegenkracht organiseren

Maatschappelijke sectoren als onderwijs, zorg en welzijn kunnen leren van de kredietcrisis in de financiële sector. De manier waarop werkwijzen productief starten en gaandeweg perverse effecten vertonen, legt een opmerkelijke parallel bloot. In het advies Tegenkracht organiseren schetst de RMO waarom deze perverse effecten kunnen ontstaan en doet hij aanbevelingen om tegenkracht tot stand te brengen.

Analyse financiële sector

Het advies Tegenkracht organiseren vertrekt vanuit een analyse van de financiële sector met speciale aandacht voor een aantal casussen: de hypotheekverstrekking aan mindervermogenden, het gebruik van risicoprofielen en het verstrekken van bonussen. Aan de hand van enkele overkoepelende observaties richt het advies zich vervolgens op sectoren als zorg, onderwijs en welzijn.

Falen van goede bedoelingen

In alle sectoren blijkt dat aanvankelijk productieve werkwijzen gaandeweg (onbedoelde) perverse effecten kunnen hebben. Het gemeenschappelijke tussen de financiële sector en andere maatschappelijke sectoren is onder meer gelegen in het falen van goede bedoelingen, in een verkeerde uitwerking van financiële prikkels en in een vereenzelviging van de werkelijkheid met allerlei classificaties. Het advies illustreert dit bijvoorbeeld met praktijken rond de Cito-toets, de indicatiestelling en de problemen bij HBO-instellingen.

Weinig tegenkrachten

De combinatie van een breed gedragen geloof in de dominante werkwijzen van een sector en de miskenning van de meervoudigheid van belangen, geeft ruim baan aan perversiteit. Er zijn als het ware te weinig tegenkrachten die de dynamiek in een sector rondom een overheersend belang ter discussie stellen. Het zelfcorrigerend vermogen kan daardoor op den duur verdwijnen.

De RMO adviseert om in sectoren en organisaties meer tegenkracht te organiseren door:

  1. Methodische armoede te beperken.
    Vaak is één werkwijze dominant of het meest gebruikt. Dat vermindert de kans dat deze werkwijze ter discussie komt te staan. Meer werkwijzen in een sector of organisatie maken het mogelijk om te vergelijken en te leren. Het financieringsinstrument moet zo worden ingericht dat het de meervoudigheid van werkwijzen stimuleert.
  2. Tegenspraak in organisaties en sectoren tot stand te brengen.
    Geef kritiek en tegengeluiden nadrukkelijk een plaats, dat geeft meer kans om tunnelvisie te voorkomen. Kritische geluiden zijn essentieel om het ontstaan van naar binnen gekeerde organisaties en sectoren te vermijden.