Resultaten brede raadpleging RVS ten tijde van corona

Nieuwsbericht | 08-05-2020 | 10:00

Reflectie op brede raadpleging RVS ten tijde van corona

In februari van dit jaar presenteerden wij een nieuwe werkagenda. We vroegen toen een brede groep burgers, professionals, politici, beleidsmakers, bestuurders en anderen naar de belangrijkste opgaven op het snijvlak tussen volksgezondheid, zorg en samenleving. Vijf centrale opgaven kwamen daaruit voort: verschillen in de samenleving, zorgen in een krappe arbeidsmarkt, schurende stelsels, grenzen aan genezen en verbeteren en een gezonde en sociale leefomgeving.

Het lijkt al een eeuwigheid geleden. De huidige coronacrisis plaatst zich letterlijk midden in ons werkgebied en raakt aan elk van deze opgaven. Reden voor ons om scherp in beeld te houden welke lessen de crisis biedt. Juist daarvoor zijn ervaringen uit de praktijk erg waardevol. In deze periode leggen wij daarom opnieuw ons oor te luister onder ons netwerk in de praktijk. Zo houden wij een vinger aan de pols in de zorg en in de samenleving: wat leeft er en wat betekent de huidige crisis voor de volksgezondheid & samenleving in de toekomst?

Eerste resultaten

Een samenvatting van de resultaten van onze eerste peiling van 2 tot en met 13 april jl. vindt u hier.
• Een opvallende bevinding is dat jongere deelnemers (21 tot 40 jaar) meer mensen leken te kennen die zich eenzaam voelen dan de oudere groep deelnemers (60 jaar en ouder).  Deze groep zag sociale ongelijkheid ook het meeste toenemen. Ook viel op dat het gesprek over de dood niet vaker gevoerd leek te worden tijdens de coronacrisis, ook niet door de oudere groep deelnemers (zie dia 6).
• De antwoorden van respondenten laten dubbele sentimenten zien die mensen in deze onzekere crisistijd ervaren (zie o.a. dia 14). De sfeer werd bijvoorbeeld beschreven met woorden als ‘gespannen’, ‘angstig’, ‘onzeker’ en ‘bezorgd’, maar ook positieve bewoordingen als ‘rustig’, ‘afwachtend’, ‘saamhorigheid’, ‘gelaten’, ‘betrokken’ en ‘berustend’ kwamen vaak voor. In de analyse van de open vragen viel het dubbele sentiment ook op. Aan de ene kant maken mensen zich zorgen. Zorgen over hun eigen gezondheid, maar vooral ook over anderen: over eenzaamheid onder alleenstaanden en ouderen, over de consequenties van de coronacrisis voor de economie, over kwetsbare groepen die nu alleen maar kwetsbaarder lijken te worden, zoals daklozen en mensen met een leerachterstand. Maar er leeft evengoed hoop en mensen ervaren rust. Hoop op de kansen die de crisis biedt, voor het milieu doordat we minder reizen, voor een herwaardering van vitale beroepen door de (terechte) aandacht die zij nu krijgen, voor het ‘resetten’ van drukke levens met meer aandacht voor elkaar, of voor hernieuwde vormen van samenwerking, met name in de zorg. Ruim 3900 deelnemers gaven aan initiatieven op het gebied van zorg en samenleving te zien ontstaan. Hier ging het bijvoorbeeld om websites zoals zorgvoorelkaarbreda.nl en extrahandenvoordezorg.nl, maar ook voor kleine persoonlijke initiatieven zoals het versturen van kaartjes en boodschappen doen voor elkaar. Het is van belang de komende weken te zien hoe deze dubbele sentimenten zich ontwikkelen: wordt de hoop aangewakkerd nu er weer meer perspectief is op een nieuw normaal, of krijgen zorgen over de duur van de crisis en de ingrijpende effecten de overhand? In ons recente advies (Samen)leven is meer dan overleven geven we al enkele adviezen voor de komende periode. Ook blijven wij het sentiment onder burgers de komende weken volgen via nieuwe raadplegingen.
• Verder zien we hoe kwetsbaren in onze samenleving in de ogen van de respondenten onvoldoende aandacht krijgen (zie o.a. dia 10). Die  groep kwetsbaren is erg divers: opvallend vaak worden bijvoorbeeld naast ouderen ook (kwetsbare) gezinnen genoemd. Maar ook ZZP’ers en mensen met een flexibel arbeidscontract kregen aandacht. Een andere opvallende groep waren de mantelzorgers, die in sommige gevallen het extra zwaar kregen door de extra zorgtaken die op hun schouders kwamen te liggen door afgeschaalde thuiszorg. In  andere gevallen werden zij juist geraakt doordat zij door de lockdown niet meer bij hun dierbaren mochten komen waarvoor zij jarenlang hadden gezorgd. Verschillen in de samenleving worden door de crisis uitvergroot. Dat vraagt om gerichte aandacht in beleid voor deze diverse groep. Ook zelf besteden we hier als RVS aandacht aan, met een advies over mensen die zich permanent in een precaire situatie bevinden.
• Tot slot blijkt ook uit onze eerste uitvraag de hernieuwde waardering voor de mensen die nu zo zichtbaar hard werken in de zorg (zie o.a. dia 13, 15 en 16). Ook al was de crisis nog maar net begonnen, 25 procent van de respondenten gaf aan zelf terug te zijn gekeerd naar de zorg of iemand te kennen voor wie dat geldt. Leidende motieven daarbij zijn verantwoordelijkheidsgevoel en plichtsbesef, het kunnen dienen van een maatschappelijke belang en solidair en collegiaal zijn. Zelfs de mensen die aangaven niet terug te kunnen keren naar de zorg, wilden dit eigenlijk wel graag. Maar omdat men zelf al kwetsbaar was, mantelzorgtaken had of al te lang uit de roulatie was kon dit niet. “Mijn schoonzus was hoofdverpleegkundige, maar ze komt zelf net uit een chemo- en bestralingstraject. Ze wil wel maar durft het niet aan.” Kortom, als men zou kunnen terugkeren, zou men het waarschijnlijk ook doen. Deze herwaardering van werken in de zorg biedt ons belangrijke lessen voor ons advies over het behoud van personeel in de zorg in onze werkagenda.

Vervolg

Deze eerste raadpleging heeft als inspiratie gediend, bijvoorbeeld over de aandacht voor kwetsbare groepen, voor ons corona-advies (Samen)leven is meer dan overleven, dat we op 3 mei hebben gepresenteerd. Hierin pleit de RVS voor maatwerk in het versoepelen van de lockdown. We adviseren om alle sociale en gezondheidsrisico’s mee te nemen in de volgende stappen rond het versoepelen van de maatregelen.. Oog voor een dubbele sentimenten onder Nederlanders en de brede opvatting van kwetsbaarheid staan hierin centraal.
Daarnaast pakken we ook een aantal onderwerpen uit onze werkagenda met prioriteit op:
- In een prelude op het adviestraject ‘De kunst van het innoveren’ geven we antwoord op de vraag hoe de stroomversnelling aan digitale zorg op afstand die zich nu aftekent op een goede manier te borgen is.
- In het adviestraject ‘Een gezonde digitale leefomgeving’ onderzoeken we wat er nodig is om de vele uren die we thuis digitaal en online doorbrengen gezond te houden.
- Een advies over het gesprek over de dood pakken we met voorrang op, om een bijdrage te leveren aan ruimte voor afwegingen rond waardig sterven, ook rond corona.
- Het advies over de positie van mensen die permanent op het randje van bestaanszekerheid balanceren pakken we eveneens in het licht van de erfenis van deze crisis op. Ons advies over dakloosheid (april 2020) vestigde reeds de aandacht op de risico’s van bestaansonzekerheid en hoe die doorwerken in processen van sociale uitsluiting.
- Ook het thema ‘zorgen in een krappe arbeidsmarkt’ wordt in het licht van de coronacrisis naar voren gehaald.
- Op korte termijn verschijnt het advies over regie op toegankelijke acute zorg, waarin we ook reflecteren op de lessen van de afgelopen weken.
Tot slot houdt de RVS de komende tijd blijvend een vinger aan de pols door periodieke vervolgraadplegingen. Daarin lichten we ook telkens een relevant thema uit. Wordt vervolgd!