Weblogbericht | 05-06-2025 | Hafez Ismaili M’hamdi

Medische bril afzetten

Het advies beschrijft het mechanisme dat normale verschijnselen die te maken hebben met een bepaalde levensfase haast automatisch worden geduid als een individueel medisch probleem. Zoals een kind dat heel onrustig is, overbelasting door de combinatie van werk en zorg voor kinderen en ouders, en de omgang met functievermindering op latere leeftijd. De oplossing voor die problemen wordt regelmatig bij een zorgprofessionalgezocht, terwijl het vaak gaat om een uitdaging die bij die levensfase hoort, die geen medische oorzaak hoeft te hebben. Het advies is een pleidooi om maatschappelijke problemen minder door de medische bril te bekijken.

Spitsuur

Werkende ouders met kinderen, bijvoorbeeld, hebben een heel ‘vol’ leven. De opvoeding van de kinderen, een drukke baan, een druk sociaal leven, stappen zetten in de carrière en de zorg voor ouder wordende ouders komen in deze levensfase bij elkaar. Overheidsbeleid gericht op de ‘eigen verantwoordelijkheid’ van burgers, zoals voor mantelzorg, vergroot deze druk nog verder. Deze drukke levensfase kan leiden tot stress. Ruim één op de drie werknemers blijkt de combinatie van werk, gezin en ambities in het eigen leven buitengewoon ingewikkeld te vinden. Een deel van hen klopt daarom aan bij de zorg. Maar is dat wel de juiste deur?

Als we bepaalde samenlevingsproblemen niet aanpakken komen ze in het medische circuit terecht. Want als het sociaal/maatschappelijk slecht met je gaat, dan gaat het uiteindelijk ook slecht met je gezondheid. Een maatschappelijk probleem wordt dan ‘gelabeld’ als een medisch probleem, terwijl het dat niet is. Dat perspectief is beperkend, soms zelf stigmatiserend. En het draagt lang niet altijd bij aan een passende oplossing. De RVS wil stimuleren dat er meer kritische terughoudendheid is bij het gebruik van labels als ‘medisch probleem’ of ‘ziek’.

Labels

We hangen de hele dag overal labels aan: Dit is hoog en dat is laag, dit is warm en dat is koud, dit is veilig en dat is vijandig en ook, dit is gezond en dat is ziek. Het labelen van de wereld is een diepgewortelde menselijke activiteit want deze labels geven ons grip op de wereld. Omdat we niet kunnen overleven zonder een minimum van begrip van onze leefwereld doen we dat labelen haast automatisch. Waar we het hier over hebben is: interessant, saai, langdradig, scherp… ook u bent ondertussen automatisch aan het labelen.

Ik zie het als belangrijke taak om steeds opnieuw deze labels onder de loep te nemen, vooral als ze een belemmering vormen voor het probleem dat ze beschrijven. Eenzaamheid na het verlies van een partner krijgt bijvoorbeeld al snel het label ‘depressie’ en wordt dan bestreden met pillen in plaats van verlicht met nabijheid. De snelheid en het automatisme waarmee dit en andere medische labels worden toebedeeld maakt het lastiger om passende hulp en zorg aan te bieden. Zo wordt de oplossing onderdeel van het probleem.

Onrealistische verwachtingen

We plakken niet alleen labels op mensen, maar ook op hun ervaringen. Verdriet wordt een stemmingsstoornis, drukte een concentratiestoornis, veroudering een medisch probleem dat moet worden opgelost. Zulke labels geven houvast, maar sturen ook onze blik. Ze zetten de norm, en wie daarbuiten valt, wordt als afwijkend gezien. Maar wat nou als het de norm zelf is die wringt? Wat mij raakt, is hoe vanzelfsprekend we zijn gaan vinden dat mensen altijd inzetbaar moeten zijn, emotioneel in balans blijven, zelfstandig functioneren. Die verwachtingen zijn niet neutraal — ze zijn sociaal bepaald, cultureel ingegeven, vaak onrealistisch en nog vaker onwenselijk.

Als veel mensen in een bepaalde levensfase tegen dezelfde grenzen aanlopen, vraag ik me af wat we dan eigenlijk aan het labelen zijn. Is het echt het individu dat hapert en faalt of legt de samenleving een maatstaf aan die voor velen niet houdbaar is? Het risico is dat we structurele problemen individualiseren, en maatschappelijke druk vertalen naar medische nood. De Raad pleit daarom voor terughoudendheid in het gebruik van medische labels en voor ruimte om ervaringen, ook als ze ongemakkelijk zijn, niet meteen te herdefiniëren als ziekte.

Steeds vroeger, steeds meer, steeds milder

In ons recente advies Iedereen bijna ziek bouwen we voort op de analyse uit Recept voor een maatschappelijk probleem en verbreden we de blik. Zo laten we zien hoe het stellen van diagnoses steeds verder opschuift: naar vroeger, naar meer mensen, en naar steeds mildere vormen van afwijking. Daarmee groeit het aantal mensen dat een medisch label krijgt, ook zonder duidelijke klachten. Wat begint als geruststelling of voorzorg, eindigt soms in een cascade van onderzoeken, onrust en dure behandelingen zonder aantoonbare winst. Medisch testen is niet altijd onschuldig. Wat bedoeld is om schade te voorkomen, kan juist schade veroorzaken, individueel én maatschappelijk.

Een andere balans

De RVS pleit daarom voor een beter evenwicht. Niet alles wat meetbaar is, hoeft gemeten. Niet alles wat afwijkt, hoeft behandeld. En niet alles wat als ziekte wordt gelabeld, draagt bij aan gezondheid. Ingrijpen op leefomstandigheden — denk aan basale zaken zoals gezond eten, beweging, rust en fatsoenlijke werkomstandigheden — levert vaak meer gezondheidswinst en welzijn op dan vroege diagnoses. Maar dat vraagt een andere reflex: van ‘vroege opsporing’ naar ‘echte preventie’. Van individuele screening naar collectieve verantwoordelijkheid.

Gezondheid is geen optelsom van metingen

Voor mij is dit alles uiteindelijk een kwestie van morele verbeelding. Ik stel me een samenleving voor waarin we niet elk verschil, elk ongemak of elke tijdelijke ontregeling meteen beschouwen als iets wat gerepareerd moet worden. Waarin ziekte niet automatisch volgt uit het niet voldoen aan sociale verwachtingen, en gezondheid niet wordt gereduceerd tot een keurslijf.

Zo’n samenleving vraagt om meer dan aanpassing van het individu langs technische en bestuurlijke lijnen. Meer dan medici en managers. Ze vraagt om zelfonderzoek: naar onze beelden van normaliteit, naar wat we vanzelfsprekend zijn gaan vinden, en naar de manier waarop we afwijking benaderen. Geen medische maar een culturele diagnose. Dáár wil ik wel aan bijdragen.