Blog Tussen kunst en zorg ligt kwaliteit van leven

Weblogbericht | 14-10-2024 | Darya Goncharova & Jet Bussemaker

Ruimte voor kunst

Zijn verhaal benadrukt een groter probleem: met de stijgende personeelstekorten en de uitstroom van professionals in de zorg ligt versobering op de loer. Terwijl het juist tijd is om onze horizon te verbreden en te kijken naar de inrichting van zorg. Kunst kan hier een veel prominentere rol in spelen dan we nu erkennen. De kunst- en cultuursector staat onder enorme druk. Daarbij gaat het om financiële aspecten, maar ook om maatschappelijke erkenning. Kunst wordt vaak gezien als ‘te artistiek’ om binnen de zorg te passen. Aan de andere kant wordt kunst, als het al gezien wordt, vaak geplaatst als een onderdeel van welzijn, terwijl zij veel breder inzetbaar is. Mensgerichte zorg, of passende zorg, zou juist kunst kunnen integreren om patienten te laten ervaren wat ze nog wél kunnen, in plaats van wat ze niet meer kunnen. Daarmee worden ze minder patiënt en meer mens.

Verbinding tussen zorg en kunst

Het is van belang dat we ons kunnen verplaatsen in beide rollen: niet alleen kunst integreren in de zorg, maar ook vanuit de zorgsector kijken hoe de zorg hand in hand kan gaan met de kunstwereld. Kunst zou daarbij aansluiting kunnen vinden bij een initiatief als Welzijn op Recept, waarbij zorgverleners patiënten doorverwijzen naar sociale en sport trajecten, maar waarbij het ook kan gaan om kunst- en cultuurprojecten om hun welzijn te bevorderen. Een ander voorbeeld uit het advies ‘Anders zorgen, anders leven’ zijn de Blijmakers, zoals bij ouderenzorgcentrum Amstelring, waar vrijwilligers met creatieve activiteiten zoals muziek en spel het welzijn van mensen met dementie bevorderen. Dit initiatief richt zich niet op medische zorg, maar juist op het bieden van persoonlijke aandacht, wat bijdraagt aan een plezierige dag en sociale verbinding. Deze initiatieven, die binnen het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) passen, zijn een veelbelovende stap in de richting van een bredere samenwerking tussen zorg en kunst.

Oppassen voor instrumentalisatie

Het gevaar schuilt echter in het instrumentaliseren van kunst – dat kunst alleen een rol mag spelen wanneer het zichtbaar bijdraagt aan een ander doel, zoals herstel of therapie. Dit zou de eigenwaarde van kunst ondermijnen. Zoals we vanuit de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving stellen, moeten we streven naar een evenwicht: zorg draait om herstel, maar kunst gaat over de verbinding met de persoon. Het gaat erom dat de diverse kunstvormen – van podiumkunsten tot musea en erfgoed - de ruimte krijgen om een intrinsieke waarde toe te voegen aan de zorg, zonder dat deze wordt gereduceerd tot een hulpmiddel.

Samenwerken en ontlasten

Samenwerking tussen de zorg- en kunstsector biedt niet alleen voordelen voor patiënten, maar kan ook helpen de zorgsector te ontlasten en maatschappelijke waardering voor kunstenaars te vergroten. Door kunstenaars de ruimte te geven hun vaardigheden in te zetten binnen de zorg, kunnen zij iets toevoegen dat in de reguliere zorg vaak ontbreekt: creatieve verbinding en persoonlijke aandacht. Dit wordt mooi geïllustreerd door projecten zoals het Huis van Herinnering in het Nederlands Openluchtmuseum, waar mensen met dementie door middel van historische voorwerpen worden gestimuleerd om herinneringen op te halen en sociale interacties aan te gaan. Ook het Van Abbemuseum in Eindhoven biedt rondleidingen voor mensen met dementie en hun mantelzorgers, waarbij kunst wordt ingezet om gesprekken en emoties op te roepen, en hen kan helpen ontsnappen aan hun rol als patiënt en een gevoel van verbondenheid en troost kan bieden.

Alternatieve financieringsstroom

Hoewel deze projecten gefinancierd werden vanuit de cultuurbegroting van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), via aanvullende financiering van kunstinstellingen en in enkele gevallen vanuit het budget van zorgaanbieders, hoeven dergelijke initiatieven niet uitsluitend afhankelijk te zijn van subsidies van bijvoorbeeld het Ministerie van OCW of het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Het is belangrijk om verder te kijken dan traditionele financiering en kansen te benutten die samenwerking met zorginstellingen en gemeenten bieden. De voorgestelde 3%-regeling uit het advies 'Blijk van Vertrouwen' , waarbij gemeenten en zorgverzekeraars 3 procent van hun budget zonder strikte rechtmatigheidseisen kunnen besteden aan welzijns- en zorgprojecten, biedt een interessante mogelijkheid om kunst en zorg samen te brengen zonder volledig afhankelijk te zijn van subsidies. Vooruitlopend op een dergelijke regeling zijn er al mooie lokale initiatieven. Zo heeft de gemeente Rotterdam met cultuurfondsen en innovatieve budgetten in de kunst- en cultuursector het Makersfonds opgezet. Dit fonds biedt een flexibelere aanvraagprocedure en financiële ondersteuning aan makers en collectieven, waardoor zij de ruimte krijgen om hun creativiteit te benutten en bij te dragen aan de culturele dynamiek in de stad.

De oproep aan de zorgsector

De kunstwereld staat te popelen om haar meerwaarde voor de samenleving te tonen. Uit talloze onderzoeken, waaronder de nationale agenda 'Arts in Health', blijkt dat kunst positieve effecten heeft, zowel in de curatieve en langdurige zorg (zoals bij dementie) als bij palliatieve begeleiding en sociale ondersteuning. Kunst stimuleert geheugen, emotionele reacties en cognitieve vaardigheden. Het is tijd om de deuren voor kunst in de zorg verder open te zetten. Kunst kan zoveel bijdragen aan de kwaliteit van leven. Samenwerking tussen de kunst en zorgsector is essentieel; door  kunst te integreren kunnen we bijdragen  aan een zorgsector die niet alleen gericht is op herstel, maar ook op verbinding en welzijn.

Op donderdag 17 oktober 2024 speelt het dansgezelschap van Marc Vlemmix in het Oude Luxor-theater in Rotterdam de voorstelling Truth = Dare.