De dood op een feestje

Weblogbericht | 16-01-2023 | Laura Hartman

Ruimte voor kwetsbaarheid

En dat is inderdaad precies wat we tegenkwamen tijdens ons onderzoek naar hoe we beter kunnen samenleven met de dood. Mensen die te maken kregen met een groot verlies gaven aan zich vaak eenzaam te voelen in een cultuur waarin we collectief veel ruimte creëren voor feest, succes en blijheid en minder voor verlies, rouw en de dood. Zo dienen ouderen vooral ‘vitaal ouder te worden’. In de beleidsprogramma’s voor ouderen en de bijbehorende taal is er weinig ruimte voor de kwetsbaarheid en afhankelijkheid die veroudering onherroepelijk met zich meebrengt. Kinderen krijgen op hun beurt vaak de boodschap 'niet te huilen', terwijl huilen juist een heel gezonde uitdrukking is van verlies of teleurstelling.

Rouw als afwijking

Onze individuele omgang met emoties vindt niet plaats in een sociaal vacuüm. De manier waarop we onze emoties beleven en de ruimte die we voelen om ze te delen op bijvoorbeeld feestjes, hangt samen met hoe we ze maatschappelijk en medisch conceptualiseren en beoordelen. Rouwtheorieën als die van Elisabeth Kübler-Ross en Sigmund Freud en diagnoses in de DSM (een handboek voor diagnoses in de psychiatrie) kunnen (bedoeld of onbedoeld) het signaal afgeven dat rouw en verdriet abnormaal zijn. Alsof het de standaard toestand van mensen is om ‘gelukkig’ te zijn en rouw een afwijking of zelfs een ziekte is die verholpen dient te worden. Maar als je rouw definieert als ‘de tijd die nodig is om met een nare situatie te leren leven’, wordt iedereen elke dag opnieuw met kleine en grote rouwgevoelens geconfronteerd. Variërend van een ijsje dat op de grond valt, het verlies van een baan, relatie of huis tot het overlijden van een zeer geliefd persoon.

Zingeving

Het wordt tijd dat het normaler wordt om gevoelens van rouw, verdriet, teleurstelling en verlies te delen. Zo voorkomen we ook dat mensen alleen zijn met deze gevoelens of er enkel in de professionele zorg mee terecht kunnen. In onze sterfelijkheid is ook veel zingeving te vinden. Het besef ervan confronteert ons met belangrijke vragen: leef je wel het leven dat je wil leven? Of voldoe je bijvoorbeeld vooral aan maatschappelijke verwachtingen?

Het delen van ervaringen

Onze woorden en beelden van verlies, rouw en de dood rouw zijn beperkt en vaak wat eenzijdig. Voorbeelden zijn dat goed sterven, sterven omringd door je familie is, dat bepaalde verlieservaringen niet erg genoeg zouden zijn voor rouw, of dat iedereen over zijn aankomende dood zou moeten kunnen praten. Dat kan mensen het idee geven dat ze ‘verkeerd’ rouwen of ‘verkeerd’ sterven. Ook kan het zijn dat ze geen adequate woorden kunnen vinden voor het delen van hun ervaringen.

Stervelingen

Met de podcast Stervelingen en het inspiratieadvies Beter samenleven met de dood hebben we getracht wat meer woorden en narratieven rond de dood en rouw in het publieke domein te brengen. Deze projecten staan niet op zichzelf, maar passen binnen een bredere beweging met initiatieven zoals compassionate communities of een rouwwoordenboek met specifiekere woorden voor rouw. Juist het delen van rouw, verdriet en teleurstellingen kan veel samenhorigheid en verbinding in de samenleving teweeg brengen. Het delen van ervaringen rond verlies, rouw en de dood kan daarmee juist bijdragen aan de levensvreugde, zelfs op een feestje. 

Laura Hartman

Laura Hartman was als adviseur bij de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving projectleider van het adviestraject Stervelingen. Met het advies wil de Raad bijdragen aan een betere omgang met en het gesprek over de dood. Want het is niet altijd makkelijk om over de dood te praten in een samenleving die op leven en maakbaarheid is gericht. Dat speelt zeker ook in de zorg. Luister ook naar de gelijknamige podcast.